Triskaidekafobia to lęk przed liczbą 13. Osoby dotknięte tym zaburzeniem obawiają się tej, uznawanej przez nich za pechową, liczby i unikają sytuacji, w których może się ona pojawić. Na przykład mogą przełożyć egzamin na prawo jazdy, jeśli przypada na dzień 13, nie usiądą na trzynastym miejscu itd. W kulturze zachodniej ten lęk jest bardzo rozpowszechniony. Szacuje się, że nawet 80% wieżowców w USA nie ma trzynastego piętra. Czasami po prostu pomija się numerację (po 12 jest od razu 14), albo nadaje się piętru inną nazwę (np. 12A). Skąd jednak wziął się ten przesąd?
Mitologiczne Korzenie Liczby 13
Najwcześniejsze źródło przesądu wywodzi się z mitologii nordyckiej. Bogowie wyprawiali sute uczty z udziałem 12 uczestników. Jednym z nich był Baldur, syn Odyna i Frigg. Dzięki staraniom matki, która zmusiła wszystkie istoty i przedmioty na świecie do złożenia przysięgi, że nie wyrządzą mu krzywdy, Baldur był odporny na ataki. Dla rozrywki bogowie rzucali w niego różnymi obiektami. Loki, bóg chaosu i psot, zakradł się na ucztę i namówił Hodura, brata Baldura, aby rzucił w niego strzałę wykonaną z jemioły – jedynej rzeczy, która nie złożyła obietnicy. Strzała zabiła Baldura. Ponieważ Loki był trzynastym gościem, liczba ta stała się pechowa. Przesąd ten został dodatkowo utrwalony w publicznej świadomości przez biblijną Ostatnią Wieczerzę, na której obecnych było 13 osób (12 apostołów i Jezus), z Judaszem jako tym pechowym trzynastym, który zdradził Jezusa.
Istnieją także inne potencjalne źródła przesądu. W słynnym kodeksie Hammurabiego brakowało prawa numer 13, co skłoniło niektórych do podejrzeń, że Babilończycy byli przesądni. Z czasem okazało się jednak, że to pominięcie było zwykłą pomyłką tłumacza. Inni badacze wskazują na “idealność” liczby 12. Rok dzieli się na 12 miesięcy, a dzień na 12 godzin. Dwunastka była liczbą powszechną, a liczba 13 postrzegana jako nieharmonijna. Dla ludów starożytnych, które polegały na kalendarzu księżycowym, występowanie okazjonalnie trzynastu pełni księżyca w roku mogło powodować problemy w organizacji czasu i świąt, co mogło przyczynić się do negatywnych skojarzeń z tą liczbą.
Psychologiczne Mechanizmy Przesądów
Niezależnie od tego, które źródło uznamy za wiarygodne, zwolennicy przesądu mogą wskazywać na wiele nieszczęśliwych wydarzeń związanych z liczbą 13. Na przykład misja Apollo 13 o mało nie skończyła się katastrofą dla jej uczestników po tym, jak 13 kwietnia 1970 roku eksplodował jeden ze zbiorników z tlenem. Na pokładzie brytyjskiej łodzi podwodnej HMS K13 zginęło 32 ludzi. 13 października 1307 roku niemal wszyscy przywódcy zakonu templariuszy zostali aresztowani lub zgładzeni. Tego samego dnia w 1989 roku nastąpił znaczący krach na giełdzie. Przykłady można mnożyć. Wiele osób wierzących w przesąd zna liczne anegdoty z własnego życia, kiedy coś poszło nie tak w związku z liczbą 13. Czy zatem w liczbie 13 kryje się coś złowieszczego? Nie. Wymienione przykłady ilustrują zjawisko znane jako korelacja iluzoryczna. Jest to skłonność do postrzegania związków między zdarzeniami, które nie są ze sobą powiązane. Misja Apollo 13 uznawana za pechową z powodu “felernej” liczby zakończyła się bezpiecznym powrotem astronautów na Ziemię. Tymczasem astronauci z misji Apollo 1 zginęli w kapsule podczas jednego z testów. Łódź podwodna HMS K13, po wyłowieniu i odremontowaniu, wróciła do służby pod zmienioną nazwą HMS K22. Niedługo potem na jej pokładzie zginęło 103 członków załogi. Wspomniany krach na giełdzie w 1989 roku nawet nie dorównuje rozmachem słynnemu krachowi z 1929 roku. Nie ma zatem żadnego rzeczywistego związku między liczbą 13 a nieszczęśliwymi zdarzeniami, a zaobserwowane korelacje są wynikiem błędów poznawczych, które często umykają naszej uwadze.
Lepsze kojarzenie faktów związanych z pechową 13 można przypasać schematowi poznawczemu. Jest to po prostu wytworzony w naszej głowie stereotyp. Nieszczęśliwe zdarzenia przytrafiają się nam ciągle, jednak osoba wierząca w przesądy lepiej zapamięta dzień, w którym się poślizgnęła, jeśli stało się to trzynastego dnia miesiąca. Do tego dochodzi samospełniająca się przepowiednia, czyli nieświadome podejmowanie działań, które prowadzą do efektów wcześniej uznanych za prawdopodobne. Na przykład, stres związany z egzaminem przypadającym na 13. dzień miesiąca może być tak wielki, że nie pozwala się skoncentrować i prowadzi do oblania egzaminu. Dodatkowo, mamy do czynienia z cherry picking, czyli skłonnością do wybierania tylko tych informacji, które potwierdzają nasze przekonania, ignorując inne dane. Kolokwialnie mówiąc, chodzi o dopasowywanie faktów „pod tezę”. Chociaż największe nieszczęścia w historii niekoniecznie miały związek z liczbą 13, z odrobiną determinacji można taki związek znaleźć. Na przykład Adolf Hitler, nie urodził się trzynastego, ani nie mieszkał pod domem numer trzynaście, ale jeśli przyjrzymy się jego biografii, odkryjemy, że w 1913 roku wyjechał do Niemiec (przyszły Führer był Austriakiem). Jeden z najbardziej znanych seryjnych zabójców w historii, czyli Kuba Rozpruwacz, w swoim oryginalnym pseudonimie (Jack the Ripper) ma 13 liter. Jak widać, z odrobiną determinacji można doszukać się trzynastki wszędzie i pokrętnie dopasować ją do wszystkiego.
Pechowa cyfra 4
13 jako pechowa liczba jest zjawiskiem charakterystycznym dla kultury zachodniej. W Azji odpowiednikiem tej liczby jest cyfra 4, ponieważ jej wymowa w kilku językach azjatyckich brzmi podobnie do słowa oznaczającego „śmierć”. Podobnie jak w USA, gdzie drapacze chmur często pomijają trzynaste piętra, w Azji zdarza się, że w wysokich budynkach pomija się piętra z numerem 40. Dlatego po piętrze 39 często następuje od razu pięćdziesiąte.
Źródła:
https://www.forces.net/services/navy/unlucky-sub-remembering-crew-hms-k13
https://people.howstuffworks.com/number-4-unlucky.htm
https://en.wikipedia.org/wiki/Friday_the_13th_mini-crash
https://portal.abczdrowie.pl/czego-boimy-sie-najbardziej/8
