Reprodukcje „Mona Lisy” można nabyć niezwykle łatwo – od zwykłych sklepów, poprzez internetowe aukcje, aż po uliczne stragany. Trudno oszacować, ile mniej lub bardziej udanych kopii tego dzieła krąży w obiegu. Wiemy jednak na pewno, że jedyny oryginał bezpiecznie spoczywa w szklanej gablocie w Luwrze. Pojawia się jednak pytanie: skąd wiemy, że to właśnie tam znajduje się oryginał? Albo jak możemy mieć pewność, że jakiekolwiek dzieło sztuki jest autentyczne? Jak ustala się autentyczność dzieła?
Proweniencja, czyli historia własności
Proweniencja to historia własności dzieła – informacje o tym, do kogo należało, kto je sprzedał, podarował lub przekazał w spadku, oraz gdzie było przechowywane, np. w muzeum. Ponieważ dzieła sztuki są niezwykle cenne, właściciele często przechowują związane z nimi dokumenty: rachunki, akty notarialne, umowy, akty własności czy testamenty. Dzięki tym dokumentom praca specjalistów zajmujących się badaniami historycznymi staje się prostsza. Ustalenie historii dzieła może ułatwić również analiza archiwów, listów, notatek, katalogów wystaw, inwentarzy muzealnych, prywatnych zapisków właścicieli, a nawet zdjęć właścicieli na tle dzieła. Im więcej dokumentów, tym łatwiej prześledzić drogę, jaką dzieło przebyło, i potwierdzić jego autentyczność.
Chociaż proweniencja jest dobrym wskaźnikiem oryginalności dzieła, nie stanowi jej gwarancji. Zręczny fałszerz może podrobić historię własności. Sprzedawca może nam wręczyć kopię, a oryginał zatrzymać dla siebie. Istnieje także ryzyko, że któryś z poprzednich właścicieli został oszukany. W przypadku wątpliwości można przejść do kolejnego etapu weryfikacji.
Analiza ekspercka
Eksperci w dziedzinie sztuki dysponują specjalistyczną wiedzą na temat twórczości danego artysty, jego technik, stylu oraz zmian, które mogły nastąpić w jego pracach na przestrzeni lat. W przypadku dzieła dotąd nieznanego (nowo odkrytego) mogą porównać styl i tematykę z tym, co wiadomo o danym artyście. Fachowcy potrafią również analizować drobiazgi, takie jak ruchy pędzla czy pęknięcia farby.
Badania naukowe
Oprócz wiedzy eksperckiej dostępne są również badania naukowe, takie jak datowanie radiowęglowe, analiza chemiczna farb oraz badania materiałów użytych w dziele, aby określić jego wiek i zgodność z czasami, w których rzekomo powstało. W przeszłości wielu artystów samodzielnie tworzyło barwniki według własnych, unikalnych receptur. Niektórzy używali składników charakterystycznych dla konkretnego regionu, podobnie jak drewna do ramy lub płótna, na którym malowano. Oczywiście, każdy z tych elementów można podrobić, ale im więcej szczegółów trzeba odwzorować, tym trudniej i mniej opłacalnie staje się podrabianie dzieła. Połączenie wszystkich powyższych metod powinno dostarczyć ostatecznej opinii na temat autentyczności dzieła.
Ekspertyza komisji
W przypadku dzieł sztuki, które budzą wątpliwości co do autentyczności, można zasięgnąć opinii instytucji specjalizujących się w badaniu oryginalności dzieł. Ich opinie są często uznawane za wiarygodne i kluczowe. Comité Marc Chagall zajmuje się autentycznością dzieł Marca Chagalla, Comité Picasso weryfikuje autentyczność obrazów i rzeźb Pabla Picassa, a Comité Salvador Dalí bada dzieła Salvadora Dalego. Istnieją także rady do spraw autentyczności dzieł danego artysty. Przykładem jest Andy Warhol Art Authentication Board, zajmująca się weryfikacją autentyczności dzieł Andy’ego Warhola. Z usług tego typu organizacji korzystają czasami domy aukcyjne.
Przykłady dzieł, co do których istniały wątpliwości.
„La Bella Principessa” (Piękna księżniczka) – Leonarda da Vinci
„La Bella Principessa” to portret młodej kobiety, który przez długi czas był uznawany za pracę nieznanego artysty z XIX wieku. W 2008 roku badacz sztuki Martin Kemp zasugerował, że obraz może być dziełem Leonarda da Vinci. Sprawa autentyczności tego dzieła wzbudziła ogromne kontrowersje w świecie sztuki, ponieważ potwierdzenie autorstwa Leonarda znacznie podniosłoby jego wartość. Aby ustalić autentyczność, przeprowadzono szereg badań: analizę stylu malarskiego i techniki rysunku, analizę chemiczną pigmentów i pergaminu, a nawet badanie odcisków palców. Pomimo tych badań, zdania na temat autentyczności obrazu pozostają podzielone. Część ekspertów uważa, że jest to dzieło Leonarda, podczas gdy inni są sceptyczni.
„The Supper at Emmaus” (Wieczerza w Emaus) – Johannes Vermeer / Han van Meegeren
W latach 30. XX wieku holenderski malarz Han van Meegeren stworzył kilka falsyfikatów obrazów Johanna Vermeera. Jednym z nich było „Uczniowie w Emaus”. Van Meegeren tak dobrze opanował styl Vermeera, że obraz został początkowo uznany za oryginał i sprzedany za ogromną sumę. Fałszywy „Vermeer” zyskał szerokie uznanie w świecie sztuki, a nawet został wystawiony w renomowanych muzeach. Autentyczność obrazu została zakwestionowana dopiero po II wojnie światowej, kiedy van Meegeren został aresztowany za sprzedaż rzekomego „Vermeera” Niemcom. Aby uniknąć zarzutów kolaboracji, przyznał się do fałszerstw i dowiódł tego, malując w więzieniu kolejne „dzieło Vermeera”. Dalsze badania wykazały, że technika oraz użyte pigmenty nie były zgodne z XVII-wiecznymi praktykami. Na przykład użyto farby, która nie była dostępna w czasach Vermeera. Ten przypadek stał się jednym z najbardziej znanych przykładów fałszerstwa w historii sztuki.
Źródła:
https://www.comitemarcchagall.com/en
https://en.wikipedia.org/wiki/Andy_Warhol_Art_Authentication_Board
http://www.essentialvermeer.com/misc/van_meegeren.html
https://www.boijmans.nl/en/collection/artworks/101464/the-men-at-emmaus
https://pl.wikipedia.org/wiki/Han_van_Meegeren
https://www.artsper.com/il/cms/collector-guide/the-art-world/what-is-an-authenticated-artwork
https://journal.atp.art/authenticating-art/
