Dlaczego monety mają ząbkowane krawędzie?

Gdy bierzemy do ręki monetę, rzadko zastanawiamy się nad jej detalami. A przecież nawet tak niepozorny element jak ząbki na jej brzegu ma swoją fascynującą historię. To więcej niż ozdoba. To efekt walki z fałszerzami, symbol technologicznego postępu i spuścizna czasów, w których pieniądz miał nie tylko wartość umowną, ale i fizyczną.

Przycinanie monet

W czasach, gdy monety były bite z metali szlachetnych, ich wartość była bezpośrednio powiązana z wagą kruszcu. A tam, gdzie w grę wchodziły cenne materiały, szybko pojawili się oszuści. Jednym z najpopularniejszych sposobów oszustwa było przycinanie monet – ścieranie ich brzegów pilnikiem lub ostrym narzędziem. W efekcie moneta wyglądała na pierwszy rzut oka normalnie, jednak ważyła odrobinę mniej. Spiłowany kruszec można było zebrać i przetopić. Drobna strata na jednej monecie pomnożona przez setki egzemplarzy przynosiła spore zyski. Dla gospodarki i państwa było to jednak nie lada zagrożenie — monety traciły zaufanie, inflacja rosła, a oszuści działali bezkarnie.

Rewolucja ząbków

Rozwiązanie przyszło w XVII wieku z Anglii. W 1662 roku, za panowania Karola II, Royal Mint (Królewska Mennica) wprowadziła maszynowe bicie monet. Nowa technologia pozwalała na znacznie większą precyzję i szybkość produkcji, a co najważniejsze — umożliwiała dodawanie ząbkowanego brzegu. W 1696 roku Strażnikiem Mennicy Królewskiej (Warden of the Mint) został Sir Isaac Newton. Choć pozycja była uważana za prestiżową synekurę, niewymagającą żadnego wysiłku, Newton potraktował swoje nowe zadanie bardzo poważnie. Naukowiec usprawnił system wagowy i precyzję bicia monet. Stare monety zostały przetopione i wymienione na nowe, trudniejsze do podrobienia, a jednym z zabezpieczeń były właśnie ząbkowane krawędzie. Różnica była kolosalna, gdyż każda ingerencja w brzeg monety była natychmiast widoczna. Ząbki były trudne do odtworzenia bez odpowiedniego sprzętu, co skutecznie zniechęcało fałszerzy.

Co się stało z ramionami Wenus z Milo?

Nie tylko bezpieczeństwo

Choć pierwotną funkcją ząbkowania była ochrona przed oszustami, ząbki z czasem zaczęły pełnić również inne role. W Stanach Zjednoczonych ćwierćdolarówki i dziesięciocentówki mają ząbkowane krawędzie, podczas gdy nikle i centy mają gładkie krawędzie, co pomaga odróżniać monety osobom niedowidzącym. Ponadto, w erze współczesnej, gdzie wartość metalu w monecie jest marginalna wobec jej nominału, ząbkowanie stało się także estetycznym standardem. W niektórych krajach zamiast ząbków stosuje się napisy, lub ozdobne wzorki.