Każdy, kto śledzi doniesienia z Ukrainy, widział zapewne materiały pokazujące zniszczenie czołgu czy pojazdu opancerzonego. Widok tak jest na ogół nieciekawy – rozerwany czołg, zwęglone zwłoki i brakujące kończyny. Dlaczego pojazdy te są niszczone w tak łatwy sposób i co się dzieje z załogą czołgu w momencie trafienia?
No cóż, tak naprawdę odpowiedź zależy od wielu czynników: miejsce trafienia, kąt, pod jakim pocisk trafił cel, budowa pocisku, jego masa, grubość i rodzaj pancerza, stop użyty do jego produkcji, ilość warstw i wiele innych czynników. Jest tego zbyt dużo, aby omawiać tutaj każdy możliwy przykład, więc skupimy się po prostu na omówieniu co dzieje się z załogą po celnym trafieniu w najwrażliwszą część czołgu. W tym celu omówimy trzy najpopularniejsze rodzaje pocisków przeciwpancernych.
Pocisk odkształcalny
Pocisk odkształcalny (High explosive squash head – HESH) składa się ze skorupy wypełnionej plastycznym materiałem wybuchowym i umieszczonego z tyłu pocisku zapalnika. W momencie trafienia w cel, materiał wybuchowy pod wpływem siły uderzenia odkształca się, tworząc płaski placek, który jest detonowany przez zapalnik. Celem pocisku nie jest przebicie pancerza tylko spowodowanie oderwania jego wewnętrznej części. Pod wpływem fali uderzeniowej powstają naprężenia, w wyniku których wewnętrzna ściana czołgu zostaje rozerwana i zmienia się w dziesiątki odłamków masakrujących załogę czołgu.
Obroną przed pociskiem odkształcalnym jest pancerz składający się z kilku warstw. Innym sposobem na zabezpieczanie czołgu jest pancerz reaktywny. Dla laika pancerz taki wygląda, jakby czołg był obłożony dziesiątkami cegiełek. Każda z takich cegiełek to kostka materiału wybuchowego, którego zadanie jest rozproszenie energii powstałej w wyniku trafienia.
Pocisk kumulacyjny
Pociski kumulacyjne (High explosive anti tank – HEAT) w wyniku eksplozji tworzą strumień kumulacyjny. Ich działanie można porównać do soczewki, która koncentruje promienie słoneczne. Cała energia zostaje skupiona w jednym niewielkim punkcie. Wytworzony w ten sposób żar przebija się przez pancerz i zostaje wtłoczony do środka. Ciekawostką jest, że siła przebicia pocisku kumulacyjnego nie zależy od prędkości lecącego pocisku, a od samej eksplozji uruchomionej w momencie zderzenia z celem.
https://www.youtube.com/watch?v=-E2nAtjsZtY
W momencie trafienia los załogi jest nieciekawy. Przez niewielki otwór do środka czołgu wtłoczone zostaje potężne ciśnienie oraz morderczy żar, który wypala cały tlen i piecze załogę żywcem. Robotę dokańczają latające odłamki stopionego metalu. Jednak nawet to nie koniec – uderzenie powoduje też wywołanie fali uderzeniowej, która może doprowadzić do detonacji zgromadzonej w czołgu amunicji. Czołg wtedy w efektowny sposób eksploduje. Niejednokrotnie eksplozja taka powoduje oderwanie wieżyczki.
Obroną przed pociskiem kumulacyjnym są: pancerz reaktywny, pancerz warstwowy i ekrany przeciwkumulacyjne. To ostatnie to siatka lub blacha przytwierdzona do czołgu. Blacha inicjuje detonację pocisku przed dotarciem do pancerza. Odpowiedzą na to, są pociski z dwoma ładunkami – pierwszy rozbija pancerz reaktywny lub innego rodzaju zabezpieczenie, a drugi przebija pancerz właściwy. Tak działają popularne wśród Ukraińskich żołnierzy Javeliny.
Podkalibrowy stabilizowany brzechwowo z odrzucanym sabotem
Armour-piercing, fin stabilised, discarding sabot, (APFSDS) to rodzaj pocisku przypominający strzałę. Po wystrzelaniu pocisk wygląda jak rakieta, jednak po chwili tylny człon zostaje odrzucony, pozostawiając jedynie ostry szpikulec lecący w stronę czołgu. Pociski zrobione są z twardych metali takich jak zubożony uran lub wolfram. Pocisk ma za zadanie przebić pancerz. Po trafieniu załoga zostaje zabita falą uderzeniową i rozżarzonymi odłamkami.
W przypadku pocisku APFSDS skuteczność pancerza reaktywnego jest znikoma. Sposobem na obronę jest użycie APS (active protection system), czyli “systemu ochrony aktywnej”. Pod tą nazwą kryje się szereg systemów kamuflujących czołg, zakłócających sterowanie pocisku, lub kontratakujących (zestrzelenie pocisku, zanim doleci do celu). W przypadku trafienia pociskiem APFSDS ważny jest także kąt nachylenia ściany czołgu.
Źródła:
https://military-history.fandom.com/wiki/High-explosive_squash_head
https://academickids.com/encyclopedia/index.php/High_explosive_squash_head
http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/3842027.stm
https://www.britannica.com/technology/high-explosive-antitank
https://science.howstuffworks.com/m1-tank3.htm
https://www.bbc.co.uk/history/ww2peopleswar/stories/06/a2187506.shtml
https://www.bbc.co.uk/history/ww2peopleswar/stories/06/a2187506.shtml
