Strzelba Czechowa, zwana także pistoletem Czechowa, to zasada kompozycyjna wymyślona przez rosyjskiego dramatopisarza Antona Czechowa. Czechow jest powszechnie uważany za jednego z wielkich mistrzów rosyjskiej literatury. Zasada ta brzmi:
“Jeśli w pierwszym akcie powiesiłeś strzelbę na ścianie, to w kolejnym musi wystrzelić. W przeciwnym razie nie umieszczaj jej tam.”
W praktyce chodzi o to, aby twórca nie skupiał uwagi czytelnika lub widza na rzeczach, które w późniejszym czasie nie mają żadnego znaczenia. Załóżmy, że oglądamy jakiś film. Pierwsza scena pokazuje na głównego bohatera trenującego na siłowni. Wypycha spore ciężary, boksuje i biega na bieżni. Scena ta mówi nam sporo o bohaterze. Dba kondycję fizyczną, jest bardzo silny i umie walczyć. Jeśli mamy do czynienia z kinem akcji, scena ta ma znaczenie, gdyż tłumaczy nam umiejętności głównej postaci. Co jednak jeśli mamy do czynienia z dramatem sądowym, podczas którego postać nie używa siły fizycznej? Scena staje się całkowicie zbędna. Na tym właśnie polega zasada strzelby Czechowa. Scenarzysta nie powinien się koncentrować na rzeczach, które nie są ważne, tylko na takich, które wnoszą coś do dzieła.
Anton Czechow w 1889 (wikimedia commons)
Przykłady strzelby Czechowa możemy znaleźć w niemal każdym filmie. Tradycją serii o przygodach agenta 007, jest scena, w której główny bohater otrzymuje jakiś gadżet, który w późniejszym czasie pomaga mu wybrnąć z tarapatów. W filmach o przygodach czarodzieja Harry’ego Pottera, w niemal każdej odsłonie bohater uczy się jakiegoś zaklęcia, które zostanie wykorzystane w dramatycznym momencie. Niestety zasada ta ma także swoją wadę. Jeśli zostanie wykorzystana w nieumiejętny sposób, może sprawić, że film stanie się przewidywalny. W filmie “Prometeusz”, gdy jako widz zostajemy zaznajomieni komorą chirurgiczną, od razu możemy się domyślić, że zostanie ona użyta do usunięcia obcego. Gdy już do tego dochodzi nie odczuwamy żadnego napięcia, ani zaskoczenia. Z tego powodu twórcy starają się strzelbę Czechowa kamuflować.
UWAGA. Poniżej znajdują się spoilery z serialu Breaking Bad i filmu Szczęki
Przykładem jest poniższa scena z serialu Breaking Bad. Zrezygnowany bohater bawi się w niej pistoletem. W tle widzimy pozornie nic nieznaczącą roślinę. Jednak jak się później okazuje, to właśnie ta roślina posłużyła głównemu bohaterowi do zatrucia jednej z postaci pobocznych, co uruchomiło cały ciąg tragicznych wydarzeń.
Innym dobry przykład pochodzi z filmu “Szczęki” Stevena Spielberga. Gdy postać grana przez Roya Scheidera powoduje wypadnięcie butli z tlenem, dostaje od swojego kolegi burę:
“Cholera, Martin! To jest sprężone powietrze! Jak się będziesz bawił tymi butlami, mogą wybuchnąć!”
Scena wygląda naturalnie i widzowi ciężko w tym momencie się domyślić, że scena z butlą nie była przypadkowa.
Czasami zasada jest łamana celowo. Przykładem jest film “Poszukiwacze zaginionej arki”, gdzie główny bohater zostaje skonfrontowany ze świetnie wyszkolonym, uzbrojonym w potężny miecz przeciwnikiem. Po pokazie umiejętności przeciwnika widz oczekuje efektownej sceny walki. Tymczasem…
