Strach jest jedną z najbardziej podstawowych ludzkich emocji. Jest to stan silnego emocjonalnego napięcia, pojawiający się w sytuacjach postrzeganych przez nas jako zagrożenie. Chociaż strach jest uznawany za przykre i negatywne uczucie, z ewolucyjnego punktu widzenia jest niezbędny. Dlaczego?
Czym jest strach?
Strach jest instynktowną reakcją, mającą na celu trzymać nas z dala od drapieżników i zapewnić nam impuls niezbędny do walki lub ucieczki. W dzisiejszym świecie bodźce go wywołujące są często zupełnie inne niż kiedyś, jednak reakcja jest taka sama. Niezależnie od tego, czy strach jest spowodowany czymś, co nie stanowi zagrożenia życia i zdrowia, (np. straszny film, lęk sceniczny, problemy finansowe) czy czymś stanowiącym realne zagrożenie (stanie na krawędzi klifu), nadal odczuwamy to fizycznie. Odczucia mogą być tak intensywne, że spowodują u nas zmęczenie.
Strach a lęk
Warto zauważyć, że psychologia odróżnia strach od lęku. Strach to napięcie wywołane bezpośrednim zagrożeniem. Strach odczuwa na przykład osoba, którą ktoś goni. Lęk spowodowany jest zagrożeniem wyobrażonym i nieuchwytnym. Lęk można odczuwać w wyniku życiowych zmian, kłopotów finansowych, rozstania itp. Oba uczucia wywołują jednak te same objawy.
Jak działa strach?
Kiedy wyczuwamy niebezpieczeństwo, mózg zaczyna wysyłać sygnały aktywujące układ nerwowy. Powoduje to reakcje fizyczne, takie jak: szybsze bicie serca, przyspieszony oddech i wzrost ciśnienia krwi. Organizm przepompowuje krew do mięśni i płuc, aby przygotować się do aktywności fizycznej, a skóra poci się, aby schłodzić ciało. Odczuwamy też skurcze w żołądku, gdyż organizm wstrzymuje pracę układu trawiennego, dzięki czemu więcej krwi pozostaje do dyspozycji innych organów. Czasami objawy te są stosunkowo łagodne (przyśpieszony oddech, „motylki” w brzuchu), a czasami stają się niezwykle wyczerpujące.
Walcz lub uciekaj
Wszystkie te objawy mają wspólną nazwę — walcz lub uciekaj (fight or flight), ponieważ dokładnie do tego przygotowuje się organizm. Nasze ciało przeznacza wszystkie zasoby na odparcie niebezpieczeństwa lub ucieczkę. Ciało pozostaje w tym stanie, dopóki mózg nie otrzyma komunikatu, że niebezpieczeństwo zostało zażegnane. Wtedy praca wszystkich organów wraca do normy.
Czasami strach wywołuje coś, co jest zaskakujące lub nieoczekiwane (np. głośny dźwięk), nawet jeśli w rzeczywistości nie jest to niebezpieczne. Dzieje się tak, ponieważ reakcja strachu jest aktywowana natychmiast — o wiele szybciej niż mózg zdoła przetworzyć i ocenić zagrożenie. Gdy tylko mózg uzbiera wystarczającą ilość informacji (to tylko stłuczona szklanka), wyłącza reakcję strachu.
Skutki długotrwałego odczuwania strachu lub lęku
Przedłużający się lęk osłabia układ odpornościowy, wpływa negatywnie na układ krążenia, powoduje problemy żołądkowo-jelitowe i zaburza tworzenie wspomnień. Negatywne odczucia na zasadzie sprężenia zwrotnego mogą powodować jeszcze większe napady lęku. Lęk wpływa negatywnie na podejmowanie decyzji, narażając nas na impulsywne reakcje. Inne konsekwencje długotrwałego strachu obejmują: zmęczenie, depresję kliniczną i zespół stresu pourazowego.
Czy można przezwyciężyć strach?
Strach i lęki można przezwyciężyć. Przełamywanie lęku na ogół rozpoczyna się od identyfikacji jego źródła. Istnieje całe mnóstwo techniki pozwalających uwolnić się od strachu i lęków na własną rękę. Poczytacie o nich tu i tu. Czasami jednak gdy objawy są bardzo silne i przeszkadzają w normalnym normalnie funkcjonowaniu, niezbędne staje się wizyta u specjalisty. Lekarz może przepisać leki przeciwdepresyjne, przeciwlękowe, beta-blokery lub nasenne. Dodatkowo może zlecić badania na współistnienie innych schorzeń.
W przypadku terapii jedną z częściej używanych technik jest ekspozycja. W zależności od danego przypadku terapeuta może zdecydować o bezpośredniej konfrontacji z lękiem lub stopniowego oswajania z nim.
Strach jest nam potrzebny. Sprawia, że unikamy niebezpieczeństwa i przygotowuje nas do radzenia sobie z nim. Dzięki niemu unikamy wielu ryzykownych czynności, co w rezultacie wydłuża nam życie. Niestety czasami strach zaczyna dominować nasze życie. Wtedy musimy się skonfrontować z własnymi lękami lub poprosić o pomoc specjalistę.
Źródła:
https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/21956-acrophobia-fear-of-heights
https://alfa-lek.pl/pl/poradnik/99_zdrowie_psychiczne/699_zaburzenia_lekowe_i_nerwicowe_psychiatra_czy_psychoterapeuta
https://www.mentalhealth.org.uk/explore-mental-health/publications/how-overcome-fear-and-anxiety
https://www.forbes.com/sites/joshsteimle/2016/01/04/14-ways-to-conquer-fear/